بیش از ۳۵هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، عباس شاهسونی گفت: آلودگی هوا براساس آخرین گزارش بار بیماری‌ها دومین عامل خطر مرگ در جهان پس از فشار خون و مهم‌ترین تهدید محیط زیستی برای سلامت انسان و بزرگترین خطرات محیط زیستی برای سلامت کودکان است.

شاهسونی در خصوص مطالعه انجام شده درباره آثار بهداشتی و اقتصادی آلودگی در کشور طی سال گذشته گفت: شهرهای مورد مطالعه شامل شهرهای تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، یاسوج، همدان، خرم آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، زنجان، یزد، ارومیه، کرمان، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، دزفول، بوشهر، شهرکرد، اردبیل، بندرعباس، شوشتر، بم، قزوین، ایرانشهر، بهبهان، اردکان، عسلویه «پارس جنوبی» بروجرد، دورود، اسلامشهر، قرچک، ملارد، پاکدشت، پردیس، رباط کریم، شهر قدس، شهریار، ورامین، ساوه، شاهرود، سمنان، شاهین شهر، شازند، ریگان، قصرشیرین، مراغه، ملایر، ماهشهر، گرمسار، گناباد، نیشابور، کاشان، بناب، اشتهارد، نظرآباد، سبزوار، مهران، دره شهر، ساوجبلاغ، سرخس، رفسنجان، سیرجان، جیرفت، فهرج، نهبندان، رشت، یاسوج، خورموج «دشتی» کنگان، میبد، مهریز، بافق، بهارستان، دماوند و پیشوا در سال ۱۴۰۳ محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت و جمعیت مجموع شهرهای فوق بیش از ۵۷ میلیون است.

وی در خصوص برآورد انجام شده از تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال گذشته افزود: تعداد کل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM۲.۵ در افراد بالای ۳۰ سال در سال ۱۴۰۳ در شهرهای مورد مطالعه بطور میانگین ۳۵هزار و ۵۴۰  نفر با حد پایین ۲۳۷۶۶ و حد بالای ۴۶۰۰۸ نفر است.

شاهسونی تصریح کرد: براساس آخرین گزارش بانک جهانی، ۱۱.۴ درصد از کل مرگ و میرهای جهانی در سال ۲۰۲۲ به علت مواجهه با PM۲.۵ می‌باشد. همچنین مواجهه با  PM۲.۵ باعث ۳۰ تا ۳۳ درصد از مرگ و میرهای جهانی به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، ۲۰ تا ۲۶ درصد از مرگ و میرهای جهانی ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی و سکته مغزی و ۱۹ تا ۲۰ درصد از مرگ و میرهای جهانی ناشی از سرطان ریه، اختلالات نوزادان و دیابت نوع ۲ شده است. آلودگی هوا، هر سال باعث ۵۷۰۰۰۰ مرگ در کودکان زیر ۵ سال می‌شود.

وی در خصوص اینکه چه بیماری‌هایی بیشترین ارتباط را با مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا دارند افزود: میانگین جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق PM۲.۵ در سال ۱۴۰۳ در کشور ۱۲.۶۹ درصد است. در شهر تهران جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱۵.۷ درصد می‌باشد. بالاترین و پایین‌ترین جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ به ترتیب مربوط به شهر زابل با ۲۳.۸ درصد و شهر شاهرود با ۳.۷ درصد می‌باشد.

شاهسونی گفت: در شهر تهران جزء مرگ بعلت سکته مغزی منتسب به ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱۷.۶۱ درصد می‌باشد. میانگین جزء مرگ بعلت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق PM۲.۵ در سال ۱۴۰۳ در کشور ۱۱.۳ درصد است. در شهر تهران جزء مرگ بعلت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱۳.۷۹ درصد می باشد. بالاترین میانگین جزء مرگ بعلت بیماری های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق PM۲.۵ در سال ۱۴۰۳ در کشورمربوط به شهر زابل است.

وی افزود: میانگین جزء مرگ بعلت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق PM۲.۵ در سال ۱۴۰۳ در کشور ۱۴.۴۳ درصد می باشد. در شهر تهران جزء مرگ بعلت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱۷.۳۶ درصد است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص وضعیت مواجهه استان‌های مختلف با آلودگی هوا گفت: طبق نتایج میانگین سالیانه غلظت ذرات معلق PM۲.۵ در طی سال ۱۴۰۳ در شهرهای مذکور ۳۰.۴۱ با انحراف معیار ۴۱.۸۶ میکروگرم در مترمکعب می‌باشد که بیش از ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت «۵ میکروگرم در متر مکعب» و بیش از ۲.۵ برابر استاندارد ملی «۱۲ میکروگرم در متر مکعب» است. بالاترین و پایین‌ترین میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM۲.۵ در سال ۱۴۰۳ به ترتیب مربوط به شهر ایرانشهر با ۱۹۳ میکروگرم در مترمکعب «بیش از ۳۸ برابر رهنمود سازمان بهداشت جهانی» و شهر شاهرود با میانگین غلظت سالیانه ۹.۵۶ میکروگرم در متر مکعب می باشد. میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM۲.۵  در سال ۱۴۰۳ در شهر تهران ۳۳.۱ میکروگرم در متر مکعب است.

شاهسونی در خصوص اینکه آیا برآورد اقتصادی مشخصی از هزینه‌های ناشی از مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در سطح کشور یا شهرهای خاص داشته‌ایم گفت: در سال ۱۴۰۳ در مجموع خسارت اقتصادی مرتبط با کل موارد مرگ ناشی از همه علل منتسب به آلودگی هوا برابر با ۱۳.۹۴ میلیارد دلار معادل با ۱۰۰۴ هزار میلیارد تومان برآورد شد که این مقدار نسبت به سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.

وی اضافه کرد: طبق بررسی‌های ما مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر تهران بطور میانگین برابر با  ۲۸۸۰.۷۷ میلیون دلار «دو میلیارد و هشتصد و هشتاد میلیون دلار» معادل با ۲۰۷.۴۱  هزار میلیارد تومان «همت»می‌باشد. همچنین به عنوان مثال مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر اهواز بطور میانگین برابر با ۵۰۱.۴۴ میلیون دلار معادل با ۳۶.۱ هزار میلیارد تومان می باشد.  

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تصریح کرد: مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر مشهد نیز بطور میانگین برابر با ۱۰۴۹.۱۹  میلیون دلار معادل با ۷۵.۵ هزار میلیارد تومان «همت» می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در شهر اصفهان بطور میانگین برابر با ۸۱۰.۶ میلیون دلار معادل با ۵۸.۴ هزار میلیارد تومان می‌باشد.

شاهسونی ادامه داد: مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر تبریز هم بطور میانگین برابر با ۵۸۴.۲۳ میلیون دلار معادل با ۴۲ هزار میلیارد تومان می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر شیراز نیز بطور میانگین برابر با ۳۷۶.۲۸  میلیون دلار معادل با ۲۷ هزار میلیارد تومان می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر کرج بطور میانگین برابر با ۹۰۵ میلیون دلار معادل با ۶۵ هزار میلیارد تومان می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۳ در کلان شهر قم بطور میانگین برابر با ۳۲۱ میلیون دلار معادل با ۲۳ هزار میلیارد تومان می باشد.

وی با اشاره به روند صعودی خسارات آلودگی هوا در جهان افزود: براساس گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۲ هزینه جهانی مرگ و میر و عوارض بیماری ناشی از مواجهه با آلودگی هوای PM۲.۵در سال ۲۰۱۹، ۸.۱ تریلیون دلار برآورد شده که معادل ۶.۱ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. البته برخی برآوردهای دیگر نیز حاکی از روند صعودی خسارات آلودگی هوا است، به عنوان مثال سازمان همکاری اقتصادی و توسعه  تخمین می‌زند که هزینه آسیب‌های بهداشتی ناشی از آلودگی هوای آزاد می‌تواند تا سال ۲۰۶۰ به ۲۰.۵ ۲۰/۵ تا ۲۷.۶ تریلیون دلار «۹ تا ۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی» افزایش یابد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: از کل هزینه‌های تخمینی جهانی آلودگی هوا با ذرات PM۲.۵  برای سلامت، حدود ۸۵ درصد مربوط به مرگ و میر زودرس و ۱۵ درصد مربوط به بیماری‌ها است. میزان مرگ و میر زودرس منتسب به PM۲.۵ در سال ۲۰۱۹ در کشور ایران ۴۱۸۳۹ نفر برآورد شده است که به معنای مرگ و میر ۵۰ نفر در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است که از میانگین جهانی پایین تر است. علاوه بر این خسارات تجمیعی مرگ و میر و بیماری برای کشور ایران ۲۳.۶ میلیارد دلار برآورد شده است که ۱۳% آن به عوارض بیماری‌های مربوط بوده و کل خسارات حدود ۵% تولید ناخالص داخلی کشور بوده است که پایین‌تر از میانگین جهانی «۶.۱ %» است.

شاهسونی در پاسخ به این سوال که در مقایسه با سال‌های گذشته روند آلودگی هوا در ایران صعودی بوده یا نزولی؟ گفت: طبق بررسی‌های انجام شده میانگین غلظت ذرات معلق در کشور در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ به میزان بسیار جزئی کاهش یافته است. البته این نتایج مربوط به کل کشور است، در بعضی از شهرها افزایش قابل توجهی داشتیم و بعضی از شهرها نیز کاهش داشتیم. در شهر تهران به میزان جزئی افزایش غلظت ذرات را داشتیم. در کل میانگین غلظت ذرات معلق در کشور ایران بیش از ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است و فاصله زیادی با حد سلامت دارد.

وی افزود: در سال ۱۴۰۳ در کشور فقط ۲۸ درصد از روزهای سال غلظت ذرات معلق PM۲.۵ کمتر از ۱۵ میکروگرم در متر مکعب «رهنمود سازمان بهداشت جهانی» بوده است. بیشترین تعداد روزهای با غلظت کمتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت در شهر سنندج و شاهرود «۸۶ درصد» می باشد. همچنین در شهر تهران فقط ۴.۱ درصد از روزهای سال «۱۵ روز» غلظت ذرات معلق PM۲.۵ کمتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت می باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اضافه کرد: در طی سال ۱۴۰۳ در شهرهای مورد مطالعه کشور ایران تقریبا ۹.۳ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا ذرات معلق PM۲.۵ در محدوده هوای خوب، ۶۹.۲ درصد در محدوده هوای قابل قبول، ۱۴.۹ درصد در محدوده هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، ۵.۸ درصد در محدوده هوای ناسالم، ۰.۴ درصد در محدوده هوای خیلی ناسالم و ۰.۴ درصد در محدوده هوای خطرناک می باشد که نسبت به سال ۱۴۰۲ تعداد روزهای دارای هوای خوب به میزان ۱ درصد افزایش یافته است.

شاهسونی در خصوص اینکه قانون هوای پاک در ایران از چه سالی به تصویب رسیده و تاکنون چه میزان از مفاد آن عملیاتی شده است؟ گفت: قانون هوای پاک از سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است و طبق گزارش سازمان حفاظت محیط زیست تقریبا ۵۰ درصد وظایف سازمان ها در اجرای این قانون به میزان ضعیف تا متوسط انجام شده است که البته وزن این ۵۰ درصد در کاهش آلاینده های هوا بسیار بالا است؛ از جمله اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، ارتقاء کیفیت سوخت مصرفی وسایل نقلیه موتوری، مدیریت مصرف سوخت خانگی، تجاری و صنعتی، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، تامین مالی، تجهیز نیروگاه ها و صنایع به سیستم های کنترلی و توسعه انرژی های تجدیدپذیر که این وظایف بصورت ناقص انجام شده است و در بعضی از موارد انجام نشده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص دلایل و موانع عدم اجرای کامل این قانون گفت: دلایل متعددی برای عدم اجرای این قانون وجود دارد اما مهم ترین آنها این است که این قانون هیچ هدف کمی برای کاهش آلاینده های هوا در نظر نگرفته است و مثلا مشخص نیست که بعد از ۱۰ سال از تصویب قانون می خواهیم چقدر غلظت آلاینده های هوا را کاهش بدهیم. همچنین عدم تخصیص بودجه به دستگاه‌های اجرایی، عدم اولویت مدیران اجرایی برای کاهش آلاینده‌های هوا، تحریم‌ها، عدم همکاری مناسب بین دستگاه‌های اجرایی و عدم نظارت بر اجرای این قانون از دیگر دلایل است.

شاهسونی در پاسخ به این سوال که از نگاه شما کدام بخش از قانون هوای پاک در صورت اجرای درست می‌توانست بیشترین تأثیر را بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد؟ گفت: اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، ارتقاء کیفیت سوخت مصرفی وسایل نقلیه موتوری، مدیریت مصرف سوخت خانگی، تجاری و صنعتی، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، تامین مالی، تجهیز نیروگاه‌ها و صنایع به سیستم‌های کنترلی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بیشترین تاثیر را در کاهش آلودگی هوا دارند.

وی در خصوص اینکه آیا برای اجرای بهتر این قانون نیاز به اصلاح ساختار نهادی یا قوانین جدید وجود دارد؟ اظهار کرد: ما در کشور قوانین و مصوبات متعددی برای کاهش آلودگی هوا داریم و از این نظر کمبودی وجود ندارد. مهم ترین اقدام باید رفع موانع اجرای قانون باشد و نظارت دقیق بر اجرای آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست و دستگاه‌های نظارتی از جمله سازمان بازرسی و مجلس شواری اسلامی است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص اینکه چه انتظاری از دولت و شهرداری‌ها در شرایط فعلی می‌توان داشت تا وضعیت آلودگی هوا در کوتاه‌مدت بهبود یابد گفت: در کوتاه مدت و با توجه به محدودیت های بودجه ای باید از قانون ۲۰.۸۰ استفاده کرد، یعنی کلیه توان اجرایی کشور به اقداماتی که بیشترین اثر بخشی را دارند گسیل شود، از جلمه توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی در عمل نه در حرف و روی کاغذ و رفع موانع آن، توسعه انرژی‌های تجدید پذیر، کاهش تعرفه های ورود خودروهای استاندارد به کشور، اسقاط خودروهای فرسوده و بخصوص کامیون های دیزلی می تواند در کوتاه مدت اثر بخش باشد. در کل باید هزینه و فایده هر اقدام مشخص شود و بعد از آن موثرترین اقدامات عملیاتی شود.