خطر شکستن قبح مصرف مواد و الکل در جامعه

 با این وجود کارشناسان همواره نسبت به انگ اجتماعی به عنوان مانعی در مسیر درمان و عدم مراجعه مبتلایان به روانپزشک و روانشناس هشدار داده‌اند، بطوری که بخشی از بیماران به دلیل ترس از قضاوت اجتماعی از دریافت خدمات درمانی خودداری می‌کنند.

در این میان نظام درمانی کشور نیز با کمبود زیرساخت و تخت بیمارستانی روانپزشکی مواجه است، به طوری که به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، تنها حدود ۱۱ هزار تخت روانپزشکی در کشور وجود دارد در حالی که نیاز به دست‌کم دو برابر این ظرفیت احساس می‌شود.

محمدرضا شالبافان مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت ضمن تاکید بر نقش فرهنگ، رسانه و خانواده در بهبود سلامت روان جامعه گفت: قبح مصرف سیگار، موادمخدر و نوشیدنی‌های الکلی در حال فرو ریختن است و این روند می‌تواند آسیب‌های جدی اجتماعی به‌ویژه برای نوجوانان و زنان به همراه داشته باشد.

وی در خصوص شرایط درمان بیماران روان و وضعیت دسترسی به روانپزشکان و داروهای روانپزشکی با بیان اینکه «مسائل فرهنگی» نقش مهمی در ماندگاری پزشکان در مناطق مختلف دارد توضیح داد: هیچ الزامی مبنی بر درآمد بیشتر یک روانپزشک به واسطه حضور در مرکز یک استان وجود ندارد و حتی این احتمال وجود دارد که درآمد کمتری نیز داشته باشد. اگرچه احتمال کاهش درآمد وجود دارد اما برخی متخصصان حوزه روان ترجیح می‌دهند که درآمد کمتری داشته باشند اما در تهران یا مراکز استان‌های اصلی حضور داشته باشند. تمایل پزشکان به حضور در شهر تهران یا سایر مراکز استان‌های اصلی کشور با سیاستگذاری‌های کلان کشور مرتبط است.  

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در خصوص دسترسی به داروهای سلامت روان تصریح کرد: پوشش بیمه‌ای داروهای روانپزشکی خوب است اما هنگامی که یک داروی جدید وارد بازار می‌شود پوشش بیمه‌ای آن زمان‌بر است تا سازمان‌های بیمه‌گر پوشش بیمه‌ای داروی جدید را بپذیرند. نقش انجمن‌های علمی و هیات‌های ممتحنه دانشنامه رشته‌های تخصصی در پوشش بیمه‌ای داروها بسیار مهم است. متاسفانه با کمبودهای مقطعی دارویی در حوزه بیماری‌های روانپزشکی مواجه می‌شویم.

شالبافان ادامه داد: اگرچه کمبودهای دارویی به سرعت رصد و برای رفع آن تلاش می‌شود اما مشکل کمبود دارویی هیچ‌گاه به طور کامل برطرف نمی‌شود. در حال حاضر برخی داروهایی روانپزشکی در کشور کمیاب هستند. داروهای روز جهان با فاصله زمانی نسبتا کم وارد بازار دارویی کشور می‌شوند و امیدواریم که فاصله ورود داروهای روز جهان به بازار دارویی کشور، حتی کمتر از زمان کنونی شود.  

وی در پاسخ به پرسش «بیماری‌های‌های روانپزشکی با انگ‌زنی‌ها و برچسب‌زنی‌های متعددی همراه است و به نحوی که انگ‌زنی‌ها به دیوار حائلی میان بیمار و دریافت خدمات تبدیل می‌شود. چگونه می‌توانیم این شرایط را مدیریت کنیم؟» توضیح داد: مهم‌ترین اقدامی که در راستای فرهنگسازی برای بیماری‌های روانپزشکی می‌توانیم انجام دهیم اطلاع‌رسانی است. هرچقدر میزان اطلاع‌رسانی با نگاه علمی درباره سلامت روان بیشتر شود و اطلاعات جامعه از حوزه سلامت روان افزایش یابد نگرش جامعه نسبت به موضوع سلامت روان تغییر می‌کند. جوامع مختلف که در مسیر تغییر نگرش به سلامت روان گام برداشته‌اند، مسیر افزایش آگاهی مردم از سلامت روان را سپری کرده‌اند.  

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت گفت: هرچقدر شاهد افزایش دخالت افراد غیرمتخصص و غیرمرتبط در این حوزه باشیم به نحوی که مسائل مربوط به سلامت روان را با خرافه و مسائل شبه‌علم پیوند زنند، انگ‌زنی به سلامت روان بسیار جدی می‌شود. اگر متخصصان پای کار آیند و تعامل میان رسانه‌ها و متخصصان حوزه روان شکل گیرد شرایط جامعه در مواجهه با سلامت روان بهتر می‌شود.

شالبافان اضافه کرد: هرچقدر بتوانیم از فرصت‌های مناسبتی مرتبط با سلامت روان مانند هفته سوم مهرماه که هفته سلامت روان نام دارد استفاده کنیم و به این موضوع ورود کنیم به نحوی که موضوع را از وجوه مختلف کنکاش کنند امید به بهبود نگرش جامعه در ارتباط با بیماری‌های روانپزشکی بیشتر می شود. بسیاری از افراد که دارای اختلال روان هستتد تصور می‌کنند که کاری برای آنها نمی‌توان انجام داد و به همین دلیل از مراجعه به روان‌شناس یا راونپزشک خودداری می‌کنند. همچنین برخی افرادی که اختلالات روانپزشکی دارند از مشکل خود اطلاعی ندارند.

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با بیان اینکه ارتقای سواد سلامت روان در بخش‌هایی از جامعه ضروری است خاطرنشان کرد: افزایش سواد سلامت روان در میان دانش‌آموزان و خانواده‌ها می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. همچنین آگاه‌سازی خانواده‌ها درباره درمان اختلالات روان احتمالی فرزندان آنها و تمیز قرار دادن روش‌های علمی با غیرعلمی می‌تواند سبب بهبود نگرش جامعه به مسائل حوزه سلامت روان شود. اگر نگاه علمی در میان دانش‌آموزان شکل گیرد، به دلیل اینکه آنها نسل آینده را می‌سازند، نگرش نسل آینده نسبت به موضوع سلامت روان تغییر می‌کند.   

شالبافان گفت: اختلالات «اضطراب» و «افسردگی» خیلی‌اوقات در سنین ابتدای جوانی بروز می‌کند، در چنین شرایطی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم می‌بایست موضوع سلامت روان را جدی بگیرند. روان‌شناسان در دانشگاه‌های کشور حضور دارند اما تعداد آنها و ساختار حضور آنها می‌بایست تقویت شود.  

وی با بیان اینکه حضور روانشناسان در سازمان‌ها ضروری است توضیح داد: روانشناسانی که در سازمان‌ها و ارگان‌ها حضور دارند می‌بایست نقش پیشگیرانه داشته باشند، یعنی بسته‌های آموزشی که در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهند می‌بایست درباره مهارت‌های زندگی، فرزندآوری، چگونگی تعامل با یکدیگر باشد. همچنین سازمان‌ها می‌بایست دسترسی به روان‌شناس یا روانپزشک را فراهم کنند. افزایش سواد سلامت به ویژه در جمعیت‌های حساس می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در خصوص مصرف موادمخدر و نوشیدنی‌های الکلی در جامعه توضیح داد: بخشی از پیمایش انجام شده در سال ۱۴۰۱ درباره مصرف موادمخدر و الکل است. شواهد کوچه ‌و خیابان و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند تا حدی نشان از افزایش مصرف در سطح جامعه باشد. ستاد مبارزه با مواد مخدر، متولی شیوع‌شناسی موادمخدر و جمع‌بندی گزارش‌های مختلف در این حوزه است.

شالبافان ادامه داد: تمرکز پیمایش سلامت روان سال ۱۴۰۱ و در زمان پاندمی کرونا روی مواد مخدر نبوده اما نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که مصرف مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی در سطح جامعه افزایش یافته است. من بر این باور هستم که باید آمار و  ارقام افزایش نوشیدنی‌های الکلی و موادمخدر را در کنار مولفه پاندمی کرونا قرار داد و شاید بتوان گفت که به مطالعه بیشتری در این زمینه نیاز داریم.

این روانپزشک با بیان اینکه استعمال موادمخدر و نوشیدنی‌ها الکلی در ملاء عام یک زنگ هشدار برای تمام جامعه است توضیح داد: میزان مصرف الکل  و مواد مخدر  در میان زنان نسبت به مردان کمتر است. شکستن قبح‌های اجتماعی برای گروه‌های اجتماعی در معرض خطر می‌تواند پیامدهای بیشتری داشته باشد، به طور مثال میزان پیامدها و خطر این موضوع  برای یک دانش‌آموز نسبت به یک فرد بزرگسال بیشتر است. یک دانش‌آموز می‌بایست سال‌ها در یک جامعه زندگی کند و با آسیب‌های جدی‌تر مواجه می‌شود. شکستن قبح مصرف مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی می‌تواند سبب آسیب‌های اجتماعی بیشتر شود. اگرچه می‌بایست تمام افراد جامعه در کانون توجه قرار گیرند اما ضرورت توجه به نواجوانان و زنان اهمیت بیشتری دارد.

شالبافان تصریح کرد: مصرف مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی برای زنان نیز یک زنگ هشدار است، زنان، مسئولیت تربیت نسل آینده را برعهده دارند و همچنین مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند مشکلات و آسیب‌های جسمی بیشتر نسبت به مردان برای آنها داشته باشد. با توجه به اینکه میزان مصرف مواد مخدر و نوشیدنی‌ها الکلی زنان نسبت به مردان در تمام مطالعات انجام شده کمتر است، ریختن قبح اجتماعی مصرف الکل و مواد مخدر می‌تواند منجر به افزایش چرخه شیوع مصرف این موارد شود.

وی در خصوص نقش رسانه در کنترل مصرف مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی توضیح داد: اگرچه نقش رسانه در موضوع جلوگیری از انگ‌زنی‌های اجتماعی بیماری‌های روانپزشکی بسیار مهم است اما نقش آنها درباره قبح مصرف مواد مخدر، دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی دو چندان می‌شود. دنیا بر این باور است که یکی از دلایل انگ‌زنی‌ها به اختلالات روان‌پزشکی نمایش غیرمسئولانه اختلالات روان در آثار نمایشی حتی برخی فیلم‌های سینمایی مطرح جهان است.

مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت ادامه داد: سینماگران می‌بایست در ارتباط با مصرف الکل مسئولانه برخورد کنند، متاسفانه مصرف الکل در بسیاری از فیلم‌ها به صورت سبکی از زندگی به تصویر کشیده می‌شود. مصرف الکل به سبک زندگی افراد تبدیل شده و بعضا هیچ تفاوتی میان نقش‌های منفی و مثبت وجود ندارد و گاهی‌اوقات مصرف دخانیات و الکل یک نقش سازنده دارد. به طور مثال فرد در یک تنش قرار دارد و با کشیدن یک نخ سیگار به راه‌حل می‌رسد. دیدن چنین صحنه‌هایی در آثار نمایش خانگی می‌تواند برای نوجوانان که از مخاطبان اصلی آثار شبکه نمایش خانگی به حساب می‌آیند آثار منفی داشته باشد و آنها را برای مصرف ترغیب کند.  

شالبافان گفت: من بر این باور هستم که باید درباره وضع کنونی نمایش مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی با هنرمندان گفت‌وگو کرد و تفاهم خوبی داشته باشیم. راهکارهای قانونی برای برخورد با آثار نمایشی مطرح شده؛ اگرچه برخورد قانونی را رد نمی‌کنم اما بر این باور هستم که فرهنگسازی برای موضوع نمایش دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی از اهمیت فراوانی برخوردار است. موضوع نمایش دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی در آثار نمایشی می‌بایست جدی قلمداد شود و درباره این موضوع گفت‌وگو کرد. برخی هنرمدان مطرح می‌کنند که نمایش نوشیدنی‌های الکلی در آثار نمایشی سبب می‌شود که اقبال بیشتری در گیشه داشته باشند اما درباره صحت این ادعا اطلاعی ندارم، حفظ سلامت روان جامعه از فروش گیشه مهم‌تر است، در وهله نخست می‌بایست آثار نمایشی بر سلامت روان جامعه اثر منفی نداشته باشند و در وهله دوم نیز تاثیر مثبت داشته باشند.

وی افزود: اگر بتوانیم مداخلات موثری در کنار غربالگری‌های مناسب و فرهنگسازی مناسب در این راستا داشته باشیم می‌توانیم به موفقیت دست یابیم. ترندهای اختلالات روانپزشکی طی سال‌های گذشته به ویژه در مناطقی که سرمایه اجتماعی بیشتری دارند، مشابه یکدیگر هستند. بررسی‌ها بیانگر این است که در مناطقی که خانواده‌ها از اعضای خود حمایت بیشتری می‌کنند آن مناطق می‌تواند سلامت روان بهتری داشته باشند. همچنین خانواده‌ها در مراحل اولیه اختلال روان می‌توانند تاثیر بیشتری باشد. اگرچه حمایت محلی در مواجهه با اختلالات روانپزشکی اهمیت دارد اما به این موضوع می‌بایست از دیدگاه کشوری نگاه شود.  

شالبافان در خصوص علائم اختلالات روان توضیح داد: اولین نکته‌ای که می‌بایست به آن توجه کرد این است که حال و عملکرد آنها تا چه میزانی تحت تاثیر قرار گرفته است. به طور مثال یک نفر می‌گوید که همواره حال خوبی داشته با اطرافیانش همیشه در ارتباط بوده و امور روزانه خود را به خوبی انجام می‌داده اما مدتی دچار حالت‌هایی شده که عملکرد گذشته او را تحت تاثیر قرار داده است. هنگامی که افراد به این نتیجه می‌رسند که حال خوبی ندارند یکی از نشانه های اصلی احتمال اختلال سلامت روان وی است.

وی تصریح کرد: تغییر حال افراد می‌تواند با علائم افسردگی، اضطراب، دلشوره، وسواس و دل نگرانی ظاهر شود ولی تغییر حالات افراد نسبت به گذشته می‌تواند بهترین متر و معیار باشد. اگر افراد در ارتباط با اینکه از منظر روانی آسیب دیده‌اند دچار شک و تردید شدند فرض بر این داشته باشند که آسیب دیده‌اند و به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنند، یکی از وظایف روانشاسان این است که اگر افراد مشکل جدی ندارند اعتماد به نفس و قوت قلب را در افراد ایجاد کنند و راهکاری زندگی سالم و بدون آسیب را آموزش دهند.

شالبافان با بیان اینکه برخی اختلالات روانپزشکی شیوع کمتری دارند تصریح کرد: برخی اختلالات ماند اسکیزوفرنیا، وسواس شدید و دوقطبی شیوع بالایی ندارند اما شدت بسیار زیادی دارند. اگرچه این اختلالات شیوع بالایی ندارند اما به واسطه شدتی که دارند جزو اولویت‌ها به حساب می‌آیند. اختلالات از این دست غربالگری شده و درمان ویژه برای آنها درنظر گرفته می شود و اغلب درمان‌ دارویی دارند. البته درمان‌های غیردارویی از منظر آموزش بیمار و خانواده آنها بسیار کمک‌کننده است.

وی در پایان اضافه کرد: همچنین نقش خانواده‌ها و دوستان نزدیک در درمان اختلالات بسیار مهم است، خانواده‌ها می‌توانند نقش حمایتگر یا مخرب داشته باشند. این احتمال وجود دارد که خانواده‌ه به فرد مبتلا به اختلالات روان بگویند که به چه دلیلی به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کرده و مراجعه او هیچ فایده‌ای ندارد و این در حالی است که برخی نقش بسیار حماتیگر دارند. اگر خانواده و دوستان افراد مبتلا به اختلال روانپزشکی می‌خواهند به او برای درمان توصیه کنند توصیه آنها می‌بایست در یک فضای غیرقضاوتی ارائه شود. توصیه به درمان در فضای قضاوتی می‌تواند بسیار مخرب باشد. ایسنا