وجود ۶ میلیون بیمار دیابتی و ۹ میلیون نفر در مرحله پیش‌دیابت در کشور

به گزارش پایگاه خبری پزشکان و قانون (پالنا)، اعظم کوه‌کن با بیان اینکه شیوع دیابت در ایران و جهان رو به افزایش است گفت: روز جهانی دیابت فرصتی برای یادآوری جدی‌بودن این بیماری و ضرورت ارتقای سواد سلامت در جامعه است، هفتمین همایش مردمی روز جهانی دیابت توسط کلینیک دیابت، چاقی و متابولیسم پژوهشگاه رویان با هدف افزایش آگاهی عمومی و ترویج سبک زندگی سالم، روز ۲۷ آبان برگزار می‌شود.

وی با اشاره به آمار جهانی ابتلا به این بیماری افزود: در حال حاضر حدود ۵۸۹ میلیون نفر از جمعیت بزرگسال دنیا به دیابت مبتلا هستند و از هر ۹ نفر یک نفر درگیر این بیماری است، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ این تعداد به حدود ۸۵۳ میلیون نفر برسد. حدود ۵۰ درصد از مبتلایان در جهان از بیماری خود بی‌خبرند و این مسئله ریسک عوارض جدی را افزایش می‌دهد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان و مدیر کلینیک دیابت رویان ادامه داد: شیوع دیابت در ایران حدود ۱۴ تا ۱۵ درصد است و حدود ۵/۷ میلیون نفر در کشور با این بیماری زندگی می‌کنند. میزان شیوع دیابت در ایران بالاتر از میانگین جهانی است که حدود ۱۱ درصد گزارش می‌شود.

مدیر کلینیک دیابت رویان با اشاره به وضعیت کنترل بیماری در کشور گفت: حدود ۳۰ درصد بیماران از بیماری خود اطلاع ندارند و بسیاری از مبتلایان نیز به دلیل عدم مراجعه یا مصرف نکردن صحیح دارو، کنترل مناسبی بر بیماری خود ندارند، تنها حدود ۶۵ درصد بیماران داروی کافی دریافت می‌کنند و در مجموع حدود ۲۵ درصد در محدوده قابل‌قبول کنترل دیابت قرار دارند.

کوه‌کن با اشاره به پراکندگی ابتلا در کشور گفت: بر اساس برخی مطالعات بیشترین میزان پیش‌دیابت در شهرهایی مانند ساری و برخی مناطق گرمسیری گزارش شده است. از نظر قومیتی نیز آمارها نشان می‌دهد ابتلا در برخی گروه‌ها مانند بلوچ‌ها و زابلی‌ها بیشتر و در گروه‌هایی مانند عشایر ترک کمتر است.

وی افزود: الگوی جهانی ابتلا تغییر کرده است، شاید در گذشته دیابت را بیماری ثروتمندان می‌دانستند اما امروز داده‌های جهانی نشان می‌دهد سه‌چهارم مبتلایان در کشورهای با درآمد پایین و متوسط زندگی می‌کنند، این موضوع فقط به دلیل ضعف اقتصادی نیست، بخشی از آن به فقر غذایی و مصرف بیشتر کربوهیدرات به‌جای پروتئین مرتبط است و بخش مهم دیگر ناشی از فقر دانش و آگاهی سلامت است.

مدیر کلینیک دیابت رویان با بیان اینکه امسال تمرکز روز جهانی دیابت بر افزایش آگاهی عمومی در محیط‌های کاری است گفت: هدف فدراسیون بین‌المللی دیابت در سال ۲۰۲۵ توجه به نقش محیط کار در پیشگیری، تشخیص و مدیریت دیابت است، داده‌های جهانی نشان می‌دهد بسیاری از مبتلایان، دانش و آگاهی تغذیه‌ای کافی ندارند و این کمبود آگاهی به‌ویژه در جوامع با درآمد پایین و متوسط، عامل مهمی در افزایش ابتلا است.

کوه‌کن با اشاره به تاریخچه روز جهانی دیابت گفت: این روز به‌مناسبت تولد دکتر بانتینگ، پزشکی که برای نخستین‌بار همراه تیمی در کانادا موفق به استفاده درمانی از انسولین شد نام‌گذاری شده است، در سال ۱۹۹۱ فدراسیون بین‌المللی دیابت و سازمان جهانی بهداشت، روز تولد دکتر بانتینگ را به‌عنوان روز جهانی دیابت اعلام کردند و از سال ۲۰۰۶ این روز به‌طور رسمی در سطح جهان گرامی داشته می‌شود.

وی با اشاره به شعار سازمان جهانی بهداشت در سال جاری افزود: شعار امسال بر اهمیت دیابت در همه مراحل زندگی تأکید دارد. دیابت فقط مختص یک گروه سنی نیست، این بیماری از نوزادی و کودکی تا بزرگسالی و سالمندی دیده می‌شود و حتی در سنین بهره‌وری و اشتغال نیز شیوع قابل‌توجهی دارد، با توجه به روند روبه‌رشد سالمندی در ایران، افزایش هم‌زمان شیوع دیابت و سالمندی می‌تواند چالش‌های جدی برای نظام سلامت ایجاد کند.

وی با اشاره به پیامدهای مرگبار دیابت افزود: در سال ۲۰۲۱ بیش از ۳.۵ میلیون مرگ به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به دیابت مرتبط بوده است، یعنی حدود ۹.۳ درصد کل مرگ‌ومیر جهان، برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد هر ۵ تا ۶ ثانیه یک نفر در جهان به دلیل دیابت یا عوارض ناشی از آن جان خود را از دست می‌دهد.

وی با بیان اینکه دیابت بارداری نه‌تنها مادر بلکه کودک را نیز در معرض خطر آتی بیماری‌های قلبی‌ عروقی قرار می‌دهد افزود: این کودکان در آینده احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های متابولیک دارند و توجه به سلامت مادران باردار باید یکی از اولویت‌های نظام سلامت باشد.

مدیر کلینیک دیابت رویان با اشاره به اهمیت شعار امسال روز جهانی دیابت مبنی بر تمرکز بر محیط کار گفت: افراد در سنین اشتغال به‌دلیل استرس‌های شغلی، ساعت‌های کاری طولانی و کمبود فرصت برای مراقبت‌های بهداشتی بیشتر در معرض خطر قرار دارند، شغل‌های مدیریتی، مالی، حسابداری، پرستاری، شیفت‌های شب، مشاغل پرخطر و همچنین آتش‌نشانی از جمله حرفه‌هایی هستند که استرس مزمن در آن‌ها بسیار دیده می‌شود و این امر کنترل دیابت را دشوار می‌کند، برخی بیماران به‌دلیل شرایط کاری نمی‌توانند به‌موقع انسولین تزریق کنند، تست قند خون انجام دهند یا داروهای خود را همراه داشته باشند. این شرایط سبب می‌شود بیماری دیرتر تشخیص داده شود یا مدیریت مؤثر صورت نگیرد.

کوه‌کن با تأکید بر اینکه بیش از ۴۳۰ میلیون بیمار دیابتی در دنیا در سنین کاری قرار دارند، ضروری است کارفرمایان محیطی ایمن، سالم و منعطف فراهم کنند تا افراد دیابتی بتوانند در شرایط مناسب کار کنند، نمونه‌گیری دوره‌ای قند خون شاغلان، فراهم‌کردن امکانات فعالیت بدنی در محیط کار، ترویج تغذیه سالم و اجرای برنامه‌های آموزشی می‌تواند نقش مهمی در شناسایی زودهنگام و کنترل این بیماری داشته باشد، بسیاری از افراد در دوران خدمت تحت استرس‌های شدید بوده‌اند و پس از بازنشستگی تازه با علائم و تشخیص دیابت مواجه می‌شوند؛ بنابراین توجه به «طب کار» در دوران اشتغال اهمیت ویژه‌ای دارد.

وی با تأکید بر نقش سبک زندگی در بروز دیابت نوع دو افزود: یکی از پرسش‌های رایج مردم این است که چه افرادی در معرض خطر هستند یا چه کسانی باید تست قند خون بدهند. در کشور ما حتی نوجوانان و افراد زیر ۲۰ سال نیز به‌دلیل سبک زندگی ناسالم به دیابت نوع دو مبتلا شده‌اند.

مدیر کلینیک دیابت رویان گفت: افراد بالای ۳۵ سال باید حتماً تست قند خون انجام دهند، گروه‌های زیر در معرض خطر بیشتری هستند و باید به‌طور منظم بررسی شوند: زنان با سابقه دیابت بارداری یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، افراد دارای فشار خون بالا، بیماران قلبی‌ـ‌عروقی، افراد با چربی خون بالا، افرادی با سابقه خانوادگی مثبت دیابت، اشخاص کم‌تحرک، افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی، تشخیص دیابت کار پیچیده‌ای نیست، یک آزمایش ساده قند خون ناشتا کافی است. اگر قند خون ناشتا کمتر از ۱۰۰ باشد وضعیت طبیعی است. اگر بین ۱۰۱ تا ۱۲۵ باشد، فرد در محدوده پیش‌دیابت قرار دارد. اگر ۱۲۶ یا بالاتر باشد فرد مبتلا به دیابت محسوب می‌شود، افراد سالم نیز باید هر یک تا سه سال یک بار آزمایش قند خون انجام دهند تا از وضعیت متابولیک خود اطمینان پیدا کنند.

کوه‌کن با تأکید بر اینکه دیابت یک بیماری عروقی محسوب می‌شود و می‌تواند اندام‌های مختلف بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد گفت: بیماران دیابتی در معرض خطر بروز عوارض متعدد هستند و یکی از بخش‌هایی که آسیب می‌بیند، چشم است، آسیب به رگ‌های خونی شبکیه می‌تواند منجر به رتینوپاتی دیابتی شود. شیوع این عارضه در جهان حدود ۱۱ تا ۱۲ درصد گزارش شده و به همین دلیل توصیه می‌شود بیماران دیابتی سالی یک‌بار غربالگری کامل چشم انجام دهند.

وی افزود: یکی از مشکلات دیگر درگیری عروق کلیه و پیشرفت به سمت نارسایی کلیوی است که با عنوان «نفروپاتی دیابتی» شناخته می‌شود، بین ۲۰ تا ۴۰ درصد بیماران دیابتی ممکن است دچار این عارضه شوند. بررسی منظم عملکرد کلیه، انجام آزمایش کراتینین، بررسی دفع پروتئین و آزمایش ادرار برای این بیماران ضروری است.

مدیر کلینیک دیابت رویان با اشاره به اینکه مشکلات قلبی و عروقی از مهم‌ترین عوارض دیابت هستند گفت: بروز سکته‌های قلبی و مغزی در بیماران دیابتی سه تا چهار برابر بیشتر از جمعیت عادی است، بیماران باید بر اساس نظر پزشک معالج در صورت نیاز تحت معاینه متخصص قلب و عروق قرار بگیرند.

وی افزود: بیماران دیابتی باید غربالگری سالیانه را جدی بگیرند. این غربالگری شامل موارد زیر است: بررسی سالانه چشم، ارزیابی عصبی -عروق محیطی پا، آزمایش‌های دوره‌ای خون، بررسی عملکرد کلیوی، ارزیابی قلبی بر اساس نظر پزشک،دریافت مشاوره تغذیه و رژیم‌درمانی، بیماران دیابتی باید دست‌کم سالی دو بار آزمایش HbA۱c یا قند سه‌ماهه انجام دهند تا مشخص شود کنترل قند خون در چه وضعیتی قرار دارد. هدف معمول پزشکان حفظ HbA۱c کمتر از ۷ درصد است.

مدیر کلینیک دیابت رویان با اشاره به شیوع بالای کبد چرب در کشور گفت: بسیاری از بیماران دیابتی به این عارضه دچار می‌شوند. تشخیص آن با آزمایش‌های تکمیلی و در صورت نیاز سونوگرافی و تست های اختصاصی انجام می‌شود و باید به‌طور منظم پیگیری شود.

کوه‌کن تأکید کرد: تغذیه سالم و سبک زندگی مناسب نقش پایه‌ای در کنترل دیابت دارد. بیماران باید وزن مطلوب خود را حفظ کنند، مصرف چربی‌های اشباع و کلسترول را کاهش دهند و رژیم غذایی متعادل حاوی سبزیجات، حبوبات و غلات کامل داشته باشند. ما نمی‌گوییم بیماران دیابتی مصرف قند را به‌طور کامل قطع کنند؛ بلکه باید آن را محدود و متعادل مصرف کنند.

وی با اشاره به رواج باورهای غلط در شبکه‌های اجتماعی افزود: برخی بیماران تصور می‌کنند «شکر قهوه‌ای بی‌ضرر است» در صورتی که از نظر مقدیر کربوهیدرات تفاوتی با شکر سفید ندارد، پرسش‌های رایج دیگری نیز وجود دارد از جمله اینکه آیا مصرف خرما یا توت برای بیماران دیابتی مجاز است؟ پاسخ این است که این مواد غذایی نیز باید در حد توصیه‌شده و با رعایت تعادل مصرف شوند.

مدیر کلینیک دیابت رویان با تأکید بر نقش آموزش در پیشگیری و کنترل دیابت گفت: برای بهبود وضعیت این بیماران باید آموزش‌های عمومی و تخصصی در جامعه گسترش یابد. باورهای غلط درباره دیابت در جامعه فراوان است و تنها از طریق آموزش صحیح می‌توان آن‌ها را اصلاح کرد، به‌ویژه با توجه به روند رو به افزایش ابتلا در کشور، نیازمند برنامه‌ریزی جدی‌تری هستیم، آموزش باید از سطح «چهره‌به‌چهره» در ارتباط مستقیم با بیماران آغاز شود و سپس با آموزش‌های گروهی، کارگاه‌ها، دوره‌های تخصصی و به‌روزرسانی سالانه دانش کادر درمان ادامه پیدا کند، نباید آموزش را فقط به هفته یا روز جهانی دیابت محدود کنیم؛ این آموزش‌ها باید مستمر و فراگیر باشد.

وی به نقش محیط کار در کنترل دیابت اشاره کرد و افزود: همان‌گونه که دانش‌آموزان در مدرسه ساعت ورزش دارند، مناسب است برای کارمندان نیز روزانه ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زمان مشخص برای فعالیت بدنی در نظر گرفته شود. فراهم‌کردن امکان تغذیه سالم در محیط کار نیز نقش مهمی در پیشگیری از دیابت دارد.

مدیر کلینیک دیابت رویان با اشاره به یکی از چالش‌های جدی بیماران گفت: برخی افراد تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی داروهای خود را قطع می‌کنند یا به جای درمان علمی، روی داروهای گیاهی تکیه می‌کنند. قطع خودسرانه دارو به‌ویژه انسولین برای بیماران دیابتی بسیار خطرناک است و می‌تواند جان آن‌ها را تهدید کند، گیاهان دارویی جایگزین انسولین یا داروهای اصلی درمان دیابت نیستند و مردم باید اطلاعات پزشکی را از منابع معتبر دریافت کنند.

کوه‌کن اظهار کرد: یکی از مشکلات رایج در حوزه دارو این است که گاهی برند دارو در داروخانه تغییر می‌کند و بیمار تصور می‌کند داروی دیگری دریافت کرده است. این موضوع باعث می‌شود بعضی بیماران دارو را دوباره تهیه کنند و ناخواسته دوز دارویی بیشتری مصرف کنند که ممکن است عوارض خطرناکی به‌همراه داشته باشد، ما خواستار هماهنگی بیشتر میان پزشکان، داروخانه‌ها و شبکه‌های بهداشتی هستیم تا مشکلات دارویی بیماران به حداقل برسد.

وی با اشاره به ورود فناوری‌های جدید در حوزه دیابت افزود: اپلیکیشن‌های مدیریت دیابت می‌توانند اطلاعات مربوط به قند خون، مصرف غذا و میزان فعالیت روزانه را ثبت و تحلیل کنند و در روند درمان بیمار مؤثر باشند، امیدواریم این فناوری‌ها به‌گونه‌ای توسعه یابند که امکان ارتباط مستقیم میان بیمار و پزشک را تسهیل کنند.

مدیر کلینیک دیابت رویان گفت: ابزارهای نوینی مانند قلم‌های هوشمند انسولین، انسولین‌های طولانی‌اثر، پچ‌های بدون سوزن برای اندازه‌گیری قند خون و دستگاه‌های پایش مداوم قند «CGM» در جهان در حال توسعه است و برخی از آن‌ها وارد کشور نیز شده‌اند. این دستگاه‌ها می‌توانند به‌طور شبانه‌روزی قند خون بیمار را ثبت و گزارش کنند و نقش مهمی در کنترل بهتر بیماری داشته باشند.

کوه‌کن در خصوص نقش فناوری‌های نوین در کنترل بهتر بیماری گفت: ابزارهای پایش مداوم قند خون، به‌ویژه برای کودکان، سالمندان، افرادی که دچار مشکلات شناختی مانند آلزایمر هستند و دانش‌آموزانی که ممکن است دچار افت یا افزایش ناگهانی قند خون شوند، بسیار کمک‌کننده است، این دستگاه‌ها به تلفن همراه متصل می‌شوند و والدین یا همراه بیمار می‌توانند از منزل وضعیت قند خون را بررسی کنند. همچنین آلارم‌های هشداردهنده این ابزارها به پزشک کمک می‌کند تا دوز دارو و انسولین را دقیق‌تر تنظیم کند.

وی در خصوص دیابت بارداری افزود: ابتلا به این نوع دیابت ارتباط مستقیم با سبک زندگی مادر دارد. زنانی که پیش از بارداری اضافه وزن دارند، سابقه خانوادگی دیابت دارند یا سبک زندگی کم‌تحرک و تغذیه نامناسب دارند بیشتر در معرض خطر هستند، به‌طور کلی شیوع دیابت بارداری در جهان حدود ۱۰ تا ۱۴ درصد بارداری‌هاست و به این معنا نیست که هر زن باردار لزوماً مبتلا می‌شود اما اهمیت موضوع بسیار زیاد است، زیرا سلامت مادر و جنین را هم‌زمان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

کوه‌کن در خصوص توصیه برخی افراد به مصرف موادی مانند تریاک جهت کاهش قند خون افزود: چنین ادعاهایی هیچ مبنای علمی ندارد و نه‌تنها کمکی به کنترل دیابت نمی‌کند، بلکه هزینه، خطر و آسیب بسیار بیشتری برای بیمار ایجاد می‌کند. ترک سیگار، الکل و مواد مخدر یکی از مؤثرترین اقدام‌ها در کاهش عوارض دیابت است، مصرف این مواد نه‌تنها کمکی نمی‌کند، بلکه خطر بیماری‌های قلبی، عروقی، کلیوی و عصبی را در بیماران دیابتی چند برابر می‌کند.

وی افزود: با توجه به روند رو به افزایش سالمندی و رشد سریع موارد ابتلا به دیابت کشور در سال‌های آینده با هزینه‌های سنگینی در حوزه سلامت مواجه خواهد شد. این موضوع نیازمند توجه ویژه سیاستگذاران است و باید ابزارهای تشخیصی، پایشی و درمانی تا حد ممکن در دسترس بیماران قرار گیرد، اصلاح باورهای غلط و ارتقای سطح آموزش عمومی امری ضروری است، تنها با آگاهی‌رسانی صحیح، دسترسی بهتر به درمان و حمایت بیمه‌ای گسترده می‌توانیم از افزایش عوارض دیابت جلوگیری کنیم.

مدیر کلینیک دیابت رویان با تأکید بر لزوم حمایت نظام سلامت از بیماران دیابتی گفت: هزینه‌های درمان دیابت، به‌ویژه برای بیماران وابسته به انسولین فشار زیادی بر خانواده‌ها وارد می‌کند و نیازمند بازنگری جدی است، نوار تست قند خون همچنان برای بسیاری از بیماران هزینه‌بر است، بخش‌هایی از بیمه‌ها تنها بخشی از هزینه را پوشش می‌دهند و در برخی گروه‌های سنی مانند کودکان این خدمات رایگان شده اما در مجموع جامعه ما از پوشش گسترده و یکپارچه در این زمینه محروم است. اگر وزارت بهداشت توجه بیشتری به این بخش داشته باشد می‌توان از بروز بسیاری از عوارض دیابت جلوگیری کرد و هزینه‌های درمانی ناشی از این عوارض را کاهش داد.

کوه‌کن با بیان اینکه تأمین انسولین باید بدون نگرانی برای بیمار انجام شود اظهار کرد: بیماران دیابتی به‌ویژه سالمندان نباید نگران در دسترس بودن انسولین یا تغییر برند آن باشند. تغییر نوع انسولین در سنین بالا برای بسیاری از بیماران مشکل‌ساز است و حتی موجب سردرگمی و اختلال در روند مصرف می‌شود، بارها پیش آمده که بیماران اعلام می‌کنند نوع انسولین تجویزشده در داروخانه موجود نبوده و داروخانه نوع دیگری به آنها داده است، همین موضوع باعث می‌شود بیمار گیج شود و نتواند تزریق‌ها را به‌درستی مدیریت کند.

مدیر کلینیک دیابت رویان در پایان با تأکید بر اینکه تأمین زیرساخت‌های مناسب برای بیماران دیابتی از ضروریات نظام سلامت است گفت: فراهم‌بودن تجهیزات، انسولین با برند ثابت و ابزارهای اندازه‌گیری قند خون، می‌تواند از بروز بخش قابل‌توجهی از عوارض و هزینه‌های بعدی جلوگیری کند، ارتقای زیرساخت‌ها و حمایت مالی از بیماران دیابتی نه‌تنها از نظر اخلاقی و انسانی ضروری است بلکه از منظر اقتصادی نیز به کاهش بار درمانی کشور کمک خواهد کرد. ایسنا