مالاریا یک بیماری است که توسط انگل ایجاد و این انگل از طریق نیش پشه آنوفل آلوده به انسان‌ها منتقل می‌شود. علائم و نشانه‌های مالاریا معمولاً در عرض چند هفته پس از گزیده شدن توسط پشه آلوده شروع می‌شود ولی با این حال، انواع مختلف انگل مالاریا می‌تواند حتی تا یک سال در بدن خفته بمانند.

عفونت مالاریا به طور کلی با علائم و نشانه‌هایی مانند تب، لرز، سردرد، تهوع و استفراغ یا درد و خستگی ماهیچه بروز می‌کند. لرز اولین علامت ابتلاء به این بیماری است، در ادامه تب و تعریق هر ۲۴ یا ۴۸ ساعت یکبار سیکل معمول این بیماری به حساب می‌آید. 
 هر سال در روز 25 آوریل، روز جهانی مبارزه با مالاریا، این بیماری عفونی مورد توجه قرار می‌گیرد.

در ادامه با بازخوانی اخبار و گفتگوهای منتشر شده در سال گذشته نگاهی اجمالی به وضعیت مالاریا در ایران داریم:

 

اردیبهشت ۱۴۰۱-
رئیس اداره کنترل و مبارزه با مالاریای وزارت بهداشت گفت: با درخواست ایران به سازمان بهداشت جهانی، ارزیابان این سازمان جهانی برای ارزیابی وضعیت ابتلای مالاریا به ایران می‌آیند تا در صورت تأیید، «گواهی حذف مالاریا» برای این کشور صادر شود. اگر بعد از گذشت سه سال، مورد بومی از ابتلا به مالاریا در کشوری گزارش نشود، گواهی حذف مالاریا برای آن کشور صادر می‌شود. هرچند در سه سال اخیر موردی از انتقال مالاریا در ایران گزارش نشده، اما از ابتدای امسال موارد وارده‌ این بیماری نسبت به سال قبل سه برابر افزایش داشت.

مرداد ۱۴۰۱-
دکتر عبدالرضا میراولیایی گفت: کشور بعد از گذشت ۷۰ سال از برنامه کنترل و ریشه‌کنی مالاریا، اکنون در شرایطی قرار گرفته است که می‌توانیم به حذف مالاریا فکر کنیم. ما استحقاق داریم که در حال حاضر گواهی حذف مالاریا از کشور را دریافت کنیم. زمانی ما می‌توانیم این گواهیِ حذف را دریافت کنیم که حداقل برای ۳ سال متوالی هیچ موردی از مرگ ناشی از مالاریا یا انتقال محلی بیماری را نداشته باشیم.
وی بیان کرد: انتقال محلی بیماری شرایطی است که یک فرد مبتلا به بیماری وارد کشور شود و پشه ماده آنوفل این فرد را مورد گزش قرار دهد و سپس در گزش بعدی انگل بیماری را به فرد دیگری انتقال دهد. اگر انتقال در نسل دوم بیماری اتفاق افتد به‌ آن انتقال محلی می‌گوییم که به عنوان یک عامل مهم در خدشه وارد کردن به برنامه حذف مالاریا شمرده می‌شود.
کارشناس اداره کنترل و مدیریت بیماری‌های منتقله از ناقلین وزارت بهداشت گفت: ان‌شاءالله تا آخر امسال گروه ارزیاب سازمان جهانی بهداشت برای بررسی شواهد و مستندات برنامه حذف مالاریا در کشور، وارد ایران می‌شوند و مناطق مختلفی از کشور را بررسی می‌کنند و اگر اقداماتی که برای حذف مالاریا انجام دادیم مطابق با استانداردهای تعریف شده برای اخذ گواهی حذف باشد این گواهی را دریافت خواهیم کرد.

 آبان ۱۴۰۱-
رییس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان: بارندگی‌های گسترده و افزایش موارد این بیماری در پاکستان و عدم وجود ساختار مناسب برای بیماریابی و کشف موارد جدید بیماری در این کشور، در شکل‌گیری کانون‌های جدید بیماری موثر بوده و عمده موارد گزارش شده در سالجاری نیز بصورت وارده از این کشور است.

دکتر حبیب غزنوی با بیان اینکه یکی از مهمترین دستاوردهای دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در سال‌های اخیر حذف انتقال محلی بیماری مالاریا در محدوده تحت پوشش این دانشگاه بود، افزود: این مهم به لطف توسعه زیرساخت‌های لازم و همچنین برخورداری مناطق روستایی از برق پایدار و اقدامات مداخله‌ای دانشگاه به دست آمده است.

وی تصریح کرد: بیماری مالاریا تقریبا در تمام شهرهای تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی زاهدان مشاهده شده و به دنبال این افزایش موارد، موارد بستری در بیمارستان‌ها نیز افزایش پیدا که براساس آزمایش‌های انجام شده از هر ۲ نوع انگل‌های ویواکس و فالسیپاروم است.

رییس دانشگاه علوم پزشکی زاهدان گفت: شهرستان سراوان به علت هم مرزی با کشور پاکستان و همچنین ترددهای غیرقانونی، بیشترین موارد ابتلا را در بین شهرستان‌های تحت پوشش دانشگاه زاهدان تا کنون داشته است.

دی ۱۴۰۱ –
رئیس اداره مراقبت از بیماری‌های منتقله وزارت بهداشت گفت: کشور ما خوشبختانه ۴ سال پیاپی است که هیچ مورد مثبتِ بومی مالاریا نداشته است.

رئیسی گفت: تداوم این وضعیت بوده که ما هم‌اکنون در آستانه دریافت گواهیِ حذف مالاریا از سازمان بهداشت جهانی هستیم. وی افزود: با دریافت این گواهی، ایران جزو کشورهای سبز از حیث مالاریا قرار می‌گیرد. رئیسی بابیان اینکه سبز بودن از حیث مالاریا نه تنها از نظر بهداشت مهم است بلکه آثار مثبت اقتصادی و اجتماعی نیز دارد.

دکتر عبدالرضا میراولیایی، کارشناس اداره مدیریت بیماری‌های قابل انتقال از ناقلین وزارت بهداشت گفت: تقریبا از نیمه دوم سال گذشته تاکنون موارد ابتلا به مالاریا در کشور افزایش یافته است. در مدت اخیر با روند افزایشی حدودا چهار برابری بروز مالاریا در کشور مواجه بوده‌ایم.

وی افزود: البته با تلاش‌ها و هماهنگی‌های بین بخشی که انجام شد سعی کردیم با کمک سایر سازمان‌ها و نهادها،‌ ترددهای بین مرزی را مدیریت کرده و در بعد آموزش نیز قوی ظاهر شویم تا روند بیماری کاهشی شود.

میراولیایی ادامه داد: آموزش مدون و متداوم پزشکان مناطق اندمیک مالاریا،‌ از بین بردن زیستگاه لاروی، سم پاشی در مناطق مورد نیاز و… از دیگر اقداماتی بود که انجام شد؛ اما به هر حال باز هم با افزایش بار بیماری مواجه شدیم؛ زیرا واقعیت مالاریا این است که هنگام بروز وقایعی چون سیل و زلزله با وفور ناقلین بیماری‌زا مواجه می‌شویم که به دنبال آن افزایش تعداد بیماران اتفاق می‌افتد و روند افزایشی چند ماهی ادامه می‌یابد و بعد کاهشی می‌شود.

وی افزود: البته علی‌رغم افزایش موارد بیماری طی هشت ماه گذشته، خوشبختانه انتقال محلی (انتقال از یک فرد به فرد دیگری در داخل کشور ) مالاریا گزارش نشده است و این یک دستاورد بزرگ است. همچنین علی‌رغم افزایش موارد بیماری خوشبختانه هیچ‌ موردی از مرگ مالاریا در کشور طی مدت ذکر شده رخ نداده است و این دستاورد بزرگی است که باید حفظ شود و در عین حال با بهره‌گیری از استراتژی‌های نوین مانند بیماریابی به موقع و آموزش و افزایش آگاهی مردم ارتقا یابد.

شعار امسال در روز جهانی مالاریا در سال 2023، با  "زمان برای عدم انتقال مالاریا: سرمایه گذاری(Invest)، نوآوری((Innovate، اجرا(Implement)" مشخص شد. در این شعار، WHO بر سومین "i" - اجرا - و به ویژه اهمیت حیاتی دسترسی به جمعیت های حاشیه نشین با ابزارها و استراتژی هایی که امروزه در دسترس است، تمرکز خواهد کرد.

میراولیایی در همین رابطه بیان کرد: «پیاده‌سازی استراتژی‌های جدید و اقدامات نوآورانه در حذف مالاریا بویژه در مناطق محروم مرزی جنوب و جنوب شرقی کشور» شعاری است که برای امسال انتخاب کرده‌ایم.

 

در گفتگوی زیر دکتر احمد مهری، اپیدمیولوژیست و پژوهشگر حوزه سلامت، به چند سوال خبرنگار پالنا در این زمینه پاسخ داده است.

پزشکان و قانون: وضعیت مالاریا در ایران و به‌ویژه مناطق اندمیک را چگونه می‌بینید؟
در ماجرای بیماری مالاریا، وضعیت مالاریا بسته به مناطق کشور متفاوت است. به طوری که مثلا مناطقی هستند که بیماری با الگوی آندمی همیشه وجود دارد. بخش های جنوبی سیستان و بلوچستان، هرمزگان و جنوب کرمان جزو این مناطق هستند و همواره در معرض خطر ابتلای این بیماری قراردارند. براساس آمار رسمی وزارت بهداشت، موارد مثبت مالاریا طی هشت ماه گذشته افزایش 4 تا 5 برابری داشته است که می‌تواند شرایط نگران کننده‌ای باشد. البته که این وضعیت بیشتر می‌تواند به‌دلیل همجواری ما با کشور پاکستان باشد و گذرگاههای مرزی در افزایش این آمار نقش مهمی دارد.

پزشکان و قانون: آیا امکان ریشه کنی مالاریا در ایران وجود دارد؟
ریشه‌کنی به این معناست که همه کشورها مالاریا را از بین برده‌اند و انتقال مالاریا در سطح جهانی با صفر مورد در سراسر جهان قطع شده است. ما فعلا این شرایط را در جهان و کشور نداریم. درگیری نظام سلامت در ایران و جهان با کرونا طی سه تا 4 سال اخیر باعث نادیده گرفتن سایر بیماری های واگیر شد و افزایش ناگهانی موارد مالاریا در کشور می‌تواند نگران کننده باشد. البته که ارائه خدمات مبارزه با بیماری ها در ایران قابل تقدیر است و می‌تواند بهتر و قوی تر باشد اما کشورها از جمله ایران باید نگران این مساله باشند که احتمالا افزایش موارد مالاریا می‌تواند بسیاری از کشورها را تهدید کند.

پزشکان و قانون: چه راهکارهایی برای حذف مالاریا در ایران پیشنهاد می‌دهید؟
البته ما باید تلاش کنیم به حذف مالاریا که براساس تعاریف موجود، حذف مالاریا توسط WHO به کشوری اعطا می شود که فراتر از شک منطقی ثابت شود که انتقال مالاریا به انسان در کشور قطع شده است و منجر به صفر شدن موارد مالاریا بومی در حداقل 3 سال متوالی گذشته شده است.

این بیماری با علائم بسیار مشخص تب، لرز و تعریق متناوب شناخته می‌شود؛ ولی ممکن است بیماری به فرم‌های مختلف نیز خود را نشان دهد. در مناطق آندمی و جایی که موارد ابتلا جدی است ما دو راه جدی را پیشنهاد می‌کنیم. یکی با استفاده از محصولات دافع حشرات، پوشاندن بازوها و پاها و استفاده از پشه‌بند و توری برای درب‌ها و پنجره‌ها، می‌توانیم از نیش پشه پیشگیری کنیم. راه اصلی دیگر تشخیص زودهنگام است. در صورت بروز علائم مالاریا، باید فورا به نزدیکترین مرکز بهداشت محل زندگی مراجعه کنیم تا سریعا روند تشخیص و درمان را شروع کنند.  تب 38 درجه سانتیگراد یا بیشتر، احساس تب و لرز، سردرد، استفراغ، دردهای عضلانی و اسهال علائم اصلی این بیماری هستند که معمولا تشخیص سختی دارد. معمولا علائم ۱۰ روز تا ۴ هفته پس از گزش شروع می‌شوند، هرچند ممکن است در کمترین حالت ۷ روز و در بیشترین حالت یک سال بعد از گزش، علائم را بروز دهیم.