18 بهمن پارسال نمایندگان مجلس با اصلاح قانون مصوب فروردین 1389 مقرر کردند که تمام فارغ‌التحصیلان گروه پزشکی که قبل یا بعد از این مصوبه برای ادامه تحصیل خود از سهمیه مناطق محروم استفاده کرده‌اند، بسته به مقطع فارغ‌التحصیلی "دکترای عمومی حرفه‌ای، تخصصی و فوق تخصصی پزشکی و دندانپزشکی" باید به میزان 1.5 تا دو برابر دوره تحصیل، در منطقه محروم خدمت کنند.

طبق این مصوبه این گروه از فارغ‌التحصیلان علاوه بر اینکه تا زمان ایفای تعهد اجباری خود، مجاز به آزادسازی مدرک تحصیلی و خرید تعهد خدمت نیستند حق هیچ‌گونه فعالیت پزشکی انتفاعی، دایر کردن مطب و داروخانه، خارج از استان و شهرستان محل تعهد خدمت ندارند و علاوه بر اینکه بابت استنکاف از تعهد خدمت باید جریمه نقدی بپردازند، تا زمان انجام تعهد خدمت در منطقه محروم حق دریافت گذرنامه هم ندارند و ممنوع‌الخروج می‌شوند.

مهر ماه امسال معاون آموزشی وزارت بهداشت در نامه‌ای خطاب به مدیرکل حقوقی این وزارتخانه نوشت: هزینه استنکاف دانش‌آموختگان مقاطع تحصیلات تکمیلی "دکترای تخصصی Ph.D و دستیاری و فوق تخصص و فلوشیپ" مطابق با سرانه اختصاص یافته برای تربیت دانشجوی موردنیاز کشور به اضافه کمک هزینه‌های پرداخت شده و جریمه هزینه-فرصت از دست رفته تعیین می‌شود "مجموع هزینه: جریمه + کمک هزینه + سرانه" میزان جریمه هزینه-فرصت از دست رفته یعنی جریمه معادل تامین نیروی جایگزین برای این گروه‌ها، معادل سرانه سالانه تعیین شده ازسوی سازمان برنامه و بودجه در سال اقدام ضرب در طول دوره مجاز تحصیلی در هر مقطع تعیین می‌گردد.

تا پارسال این قانون در چند نوبت اصلاح شد اما در هیچ دفعه‌ای نمایندگان مجلس برای واداشتن پزشکان "سهمیه‌ای" به ایفای تعهد خدمت در منطقه محروم به جریمه نقدی و ممنوع‌الخروجی و ممنوعیت اشتغال و فعالیت انتفاعی متوسل نشده بودند و قانون هم در هیچ سالی عطف به ماسبق نمی‌شد درحالی که مصوبه بهمن 1401 مجلس، تمام فارغ‌التحصیلان سال‌های 1389 تا 1401 را خطاب اجرای قانون می‌داند.

یکی از پزشکان معترض به مصوبه مجلس و تصمیمات وزارت بهداشت می‌گوید: پزشکان مخالفتی با خدمت در منطقه محروم ندارند. قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی که سال 1353 در مجلس شورای ملی به تصویب رسیده هم، چنین تکلیفی را موکد کرده و بنابراین تعهد به خدمت برای دولت در قبال تحصیل رایگان، موضوع جدیدی نیست اگرچه که پزشکان همواره شاکی بوده و هستند که چرا چنین تعهدی فقط برای دانشجویان علوم پزشکی اجباری بوده درحالی که وزارت علوم هم، دانشگاه‌های دولتی و دانشجویان مشمول تحصیل رایگان دارد اما هیچ‌گاه تیغ تعهد به خدمت این‌طور بر گلوی این گروه از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان غیرپزشکی فشار نیاورده است.

وی افزود: متاسفانه وزارت بهداشت طی سال‌های گذشته با استفاده از نیروهای ارزان‌قیمت مثل رزیدنت و هیات علمی تمام وقت برای بیمارستان‌های شهرهای بزرگ و پزشکان طرحی برای مناطق محروم سعی کرده ضعف خود در تامین منابع انسانی را جبران کند. معاونت درمان وزارت بهداشت حتی حاضر نیست به پزشکان طرحی در محل طرح‌شان اجازه تاسیس مطب بدهد تا حداقل با کار خارج از ساعات موظف، حقوق ناکافی ۱۲ میلیون تومانی و تاخیر یکساله پرداخت کارانه‌ها و ضعف امکانات موردنیاز برای ماندگاری پزشکان، از این طریق جبران شود.

این پزشک ادامه داد: مجلس و دولت در این مدل حکمرانی سلامت مقصرند. در برنامه ششم توسعه، الزام اشتغال تمام‌وقت پزشکان و ممنوعیت اشتغال همزمان پزشکان در بخش دولتی و خصوصی، از طریق پرداخت حقوق متناسب و تامین اعتبار در بودجه‌های سنواتی جبران شد اما در لایحه برنامه هفتم توسعه دولت فقط به تعیین تعرفه خاص و اصلاح ساختار پرداخت کارانه مکلف شده که این وعده‌ها هم از پایه بی‌اساس است. مهم‌ترین دلیل استنکاف پزشکان سهمیه‌ای از انجام تعهد خدمت در منطقه محروم حداقل طی سه یا چهار سال اخیر کسری بودجه به دلیل ضعف عملکرد بیمارستان‌های دولتی بوده که این اتفاق، به تاخیر در پرداخت کارانه‌ها و ناتوانی در ایجاد جذابیت مالی برای نگهداشت پزشکان منجر شده اما دولت و مجلس به جای ترمیم این ضعف، به تهدید متوسل شده‌اند.

براساس آخرین بخشنامه‌های قبل از دولت سیزدهم، هزینه آزادسازی مدارک و خرید تعهد خدمت برای دانش‌آموختگان علوم پزشکی در سال‌های 1373 تا 1390 در مقطع کاردانی به ازای هر سال تحصیلی 35 میلیون ریال "3 میلیون و 500 هزار تومان" در مقطع کارشناسی به ازای هر سال تحصیلی 42 میلیون ریال "4 میلیون و 200 هزار تومان" در مقطع دکترای حرفه‌ای پزشکی به ازای هر سال تحصیلی 117 میلیون ریال "11 میلیون و 700 هزار تومان" در مقطع دکترای حرفه‌ای دندانپزشکی به ازای هر سال تحصیلی 94 میلیون ریال "9 میلیون و 400 هزار تومان" و در مقطع دکترای حرفه‌ای داروسازی به ازای هر سال تحصیلی 84 میلیون ریال "8 میلیون و 400 هزار تومان" تعیین شده بود اما وزیر بهداشت در بخشنامه 22 آبان 1401 و خطاب به روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، این ارقام را تغییر داد و اعلام کرد که هزینه خرید خدمت و آزادسازی مدارک تحصیلی برای دانش‌آموختگان سال‌های 1390 تا 1402 در مقطع کاردانی به ازای هر سال تحصیل، رقم 14 میلیون تومان "افزایش 300درصدی نسبت به ارقام بخشنامه قبلی" در مقطع کارشناسی به ازای هر سال تحصیل 15 میلیون تومان "افزایش 257.1درصدی نسبت به ارقام بخشنامه قبلی" در مقطع دکترای حرفه‌ای پزشکی به ازای هر سال تحصیل 30 میلیون تومان "افزایش 156.4درصدی نسبت به ارقام بخشنامه قبلی" در مقطع دکترای حرفه‌ای دندانپزشکی به ازای هر سال تحصیل 34 میلیون تومان "افزایش 262درصدی نسبت به ارقام بخشنامه قبلی" و در مقطع دکترای حرفه‌ای داروسازی به ازای هر سال تحصیل 28 میلیون تومان "افزایش 233.3درصدی نسبت به ارقام بخشنامه قبلی" خواهد بود.

در بخشنامه اخیر معاون آموزشی وزارت بهداشت که از آبان امسال به اجرا درآمده این ارقام افزایش مجدد داشته چنان‌که طبق این بخشنامه، دانش‌آموختگانی که از سهمیه مناطق محروم استفاده نکرده و مجاز به آزادسازی مدرک و خرید تعهد خدمت هستند، در سال تحصیلی 1403 - 1402 برای مقطع کاردانی 25 میلیون تومان "78.5درصد افزایش نسبت به بخشنامه آبان پارسال" در مقطع کارشناسی 40 میلیون تومان "167درصد افزایش نسبت به بخشنامه آبان پارسال" در مقطع دکترای حرفه‌ای پزشکی 110 میلیون تومان "267درصد افزایش نسبت به بخشنامه پارسال" در مقطع دکترای حرفه‌ای دندانپزشکی 120 میلیون تومان "253درصد افزایش نسبت به بخشنامه پارسال" و در مقطع دکترای حرفه‌ای داروسازی 110 میلیون تومان "293درصد افزایش نسبت به بخشنامه پارسال" باید بپردازند.