وقتی که دارو، زباله می‌شود
به دلایل متعدد، برخی از داروها غیرقابل مصرف و زاید می شوند: تاریخ مصرف بعضی از آنها تمام می شود، جایگاه شان را در درمان بیماری ها از دست می دهند، رژیم درمانی بیمار تغییر می کند و سایر دلایل. حتی اگر زیان مالی و آسیب اقتصادی حاصل از این وضعیت را درنظر نگیریم، این داروها برای جامعه و نیز برای محیط زیست مضر هستند. در این مقاله، خطرات حاصل از این ترکیبات دارویی غیرقابل استفاده مورد بحث قرار می گیرد. همچنین قوانین و آیین نامه های وضع شده از سوی دولت ها برای جمع آوری و معدوم کردن داروهای غیرقابل مصرف از دیدگاه های گوناگون بررسی می شود.
طرح مساله سالانه در ایالات متحده نزدیک به پنج هزار تن دارو و مکمل، دور ریخته می شود. این گروه مواد شامل ترکیبات انسانی و دامی هستند.
بنابراین ترکیبات مذکور نه تنها داروهای نسخه ای بلکه ترکیباتی مانند مکمل های غذایی، خوش بوکننده ها و بسیاری اقلام دیگر را شامل می شود. ردیابی کردن دقیق موادی که در این فهرست قرار دارند، دشوار است و فقط بخش کوچکی از ترکیبات دور ریخته شده در مصارف خانگی و مراکز تجاری کوچک قابل مطالعه است. به علاوه، حجم وسیعی از ترکیبات دارویی و مکمل های رایج، بی مصرف در خانه بیماران تلمبار شده و بیماران نسبت به دور انداختن داروهایی که با مشقت و به قیمت بالا آنها را تهیه کرده اند، رغبتی ندارند.
بر طبق بررسی ها، بیش از نیمی از بیماران برای معدوم کردن داروهای غیرقابل مصرف خود آنها را در سطل زباله می ریزند، یک سوم بیماران آنها را به طور مستقیم در داخل چاه توالت خالی می کنند و در حدود یک درصد از بیماران داروهای غیرقابل مصرف شان را به داروخانه می برند. بنابراین تنظیم برنامه ای سازمان یافته برای تعیین اینکه چه باید بر سر داروهای غیرقابل مصرف بیاید، لازم است.
آسایشگاه سالمندان منبع اصلی داروها و ترکیبات مکمل غیرقابل مصرف هستند. متاسفانه اطلاعاتی درباره میزان داروهای تلف شده در مراکز نگهداری معلولان و مراکز بازتوانی موجود نیست، حال آنکه آمارهای این مراکز را نمی توان نادیده گرفت.
آسیب شناسی جامعه
داروهای غیرقابل مصرف، خطرات زیادی برای جامعه دارند.یکی از واضح ترین این خطرات، احتمال مسمومیت تصادفی با داروست، به طوریکه دومین علت مرگ و میر تصادفی در آمریکاست. خوردن داروهای ضد درد، شایع ترین علت مسمومیت دارویی در بزرگسالان است و پس از مسمومیت با ترکیبات آرایشی و تمیز کننده های خانگی، در مسمومیت های کودکان زیر شش سال، جایگاه سوم را دارد. وجود داروهای بی مصرف در خانه فرصتی را برای استفاده نابجای این داروها از سوی برخی افراد ایجاد می کند.
آسیب شناسی محیط زیست
در سال ۱۹۷۷ میلادی، مجموع ۱۲۶ ماده شناخته شده شیمیایی از سوی انجمن بین المللی آب سالم (CWA) به عنوان آلاینده های اصلی آب اعلام شدند. متاسفانه از سال ۱۹۷۷ تاکنون تنها تغییرات مختصری از سوی آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا در فهرست مذکور ایجاد شده است. آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا، معیارهایی را برای تعریف آب سالم وضع کرده است. بر اساس این معیارها، میزان غلظت ترکیبات شیمیایی خاص که برای انسان یا آبزیان خطری به همراه ندارند، تعیین شده است. هرچند که این معیارها از لحاظ قانونی قابل استناد نیستند، اما می توان از آنها به عنوان استانداردی علمی برای سنجش کیفیت آب استفاده کرد. هرچند که در سه دهه اخیر روی آلاینده های اصلی و آسیب ناشی از این آلاینده ها تمرکز شده است، اما گروه بزرگی از مواد شیمیایی شامل ترکیبات دارویی و آرایشی کمتر در میان آنها مورد توجه قرار دارند.
داروها در محیط زیستبر خلاف بسیاری از دیگر ترکیبات، تعیین و کنترل میزان ترکیبات دارویی که وارد محیط زیست می شوند، بسیار دشوار است. فاضلاب کارخانه ها منبع اصلی این آلودگی هاست. سیستم های تصفیه موجود هم بیشتر برای زدودن فضولات انسانی است و نه مواردی مانند ترکیبات دارویی. بنابراین برخی از ترکیبات دارویی یا آرایشی ناخواسته از سیستم های تصفیه عبور می کنند و وارد آب دریاچه ها، رودخانه ها و نهرها می شوند. راه دیگری که برای ورود مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی به منابع آبی وجود دارد، دفع و انهدام نامناسب و ناکافی داروهای تاریخ مصرف گذشته است.
در مطالعه ای، ۳۰۱ بیمار مورد بررسی قرار گرفتند. بیش از ۳۵ درصد از آنان معتقد بودند که برای دفع داروهای بی مصرف، بهتر است که آنها را در داخل چاه توالت خالی کرد و ۲۱ درصدشان فکر می کردند که باید داروهای غیرضروری را داخل سینک ظرف شویی بریزند.
وجود ترکیبات دارویی و متابولیت های آنان در آب، به عنوان خطری بالقوه مورد توجه محافل علمی است. البته در بیشتر موارد غلظت این ترکیبات دارویی کم بوده، ولی تماس طولانی مدت، حتی در مدت زمان کوتاه می تواند کشنده باشد.
برطبق مطالعات اخیر، تغییر شکل مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی ا
ز سوی سیستم های تصفیه، به نوع فاضلاب، شرایط جوی منطقه و تکنولوژی به کار رفته برای تهویه بستگی دارد. به نظر می رسد روش های سنتی تصفیه آب آشامیدنی برای جداسازی مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی چندان کارآمد نیست. روش هایی مانند اکسیداسیون، کلرزنی، استفاده از کربن فعال شده و فیلترهای چند لایه ای در جداسازی آنتی بیوتیک ها و برخی دیگر از ترکیبات دارویی توانا هستند.
برخی از مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی یافت شده در رودخانه ها و نهرها، برای ارگانیسم های آبزی مضرند و حتی در غلظت های اندک، تولید مثل و رشد آنها را تحت تاثیر قرار می دهند. برای مثال، حتی مقادیر بسیار جزیی استروژن، اثر مونث سازی روی ماهی های نر دارد، یعنی بر توانایی تولیدمثل و تکثیر برخی از گونه های ماهی اثر منفی دارد. به علاوه، داروهایی که روی میزان سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین موثرند، تکثیر صدف ها را متوقف کرده و تکامل ماهی ها و فوک های دریایی را به تاخیر می اندازند. اما خطرآفرین ترین اثر مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی روی محیط زیست، تاثیرگذاری آنها بر زندگی ارگانیسم های آبزی کوچک است. زیرا این جانوران کوچک دوره عمر کوتاهی دارند و چند نسل از آنها تحت تاثیر این ترکیبات دارویی قرار می گیرند.
قوانینی برای دفع داروها
بی شک قوانینی که در حال حاضر در جوامع برای دفع داروها از سوی عموم مردم وجود دارد، ناقص است. در برخی از ایالات آمریکا، دور ریختن داروهای نسخه ای به وسیله خود مردم ممنوع است. برطبق قوانین برخی دیگر از ایالات آمریکا نیز پس گرفتن داروهای بی مصرف خانگی از سوی داروخانه ها ممنوع است. به عبارت دیگر، FDA قانونی در این زمینه وضع نکرده و هر ایالت بر اساس قوانین و صلاحدید خود عمل می کند. در مجموع، این سازمان داروسازان و سایر کارکنان بخش درمان را از بازپس گرفتن داروها از مصرف کنندگان خانگی برحذر داشته است.
ایده هایی برای دفع مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی غیر قابل مصرف وجود دارد. بسیاری از کشورهای جهان هم اکنون امکانات دفع زبانه های پرخطر را دارند و با استفاده از آنها مصرف کنندگان می توانند به راحتی به دفع زباله های خود بپردازند. برخی از این مراکز ممکن است مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی غیر قابل مصرفی را که درباره دفع آنها هیچ اطلاعی ندارند یا شرایط لازم برای دفع بی خطر آنها را دریافت نکرده اند، نپذیرند.
سازمان هایی به وضع مقررات در زمینه دفع ایمن مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی غیرقابل مصرف پرداخته اند. یک پیشنهاد آن است که داروها از بسته بندی شان خارج شده و با زباله های معمول خانگی مانند تفاله قهوه مخلوط شود. FDA توصیه کرده مردم داروهای ناخواسته خاص را که احتمال سوء مصرف آنها بالاست، از طریق چاه توالت دفع نکنند. این مراقبت ها احتمال انحراف در مصرف دارو و سوءاستفاده را کاهش می دهند، ولی هنوز هم خطر آلوده شدن محیط زیست به دنبال ورود مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی وجود دارد.
داروهایی که از سوی FDA روش دفع در چاه توالت برایشان پیشنهاد شده است، عبارت اند از: فنتانیل سیترات، مورفین سولفات، متیل فنیدیت، فنتانیل پوستی، مپریدین، اکسی کدون، ترکیب اکسی کدون و استامینوفن، آتازاناویر سولفات، گاتی فلوکساسین و استاوودین. درباره بقیه مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی، تکنیک های جدیدتری به کار می روند. برنامه دفع برخی از این داروها به گونه ای تنظیم شده است که دارو زیر نظر یک داروساز در درون ظرف محافظت شده ای انداخته شود، به طوری که حتی کارکنان داروخانه هم نتوانند به محتویات ظرف دسترسی یابند. پس از پرشدن ظرف، آن را به جایگاه مطمئنی برای دفع ایمن دارو منتقل می کنند. برنامه هایی از این قبیل، میزان مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی وارد شده به آب های دفعی و خاک را کاهش می دهند.
منبع: کانال آب و محیط زیست
بنابراین ترکیبات مذکور نه تنها داروهای نسخه ای بلکه ترکیباتی مانند مکمل های غذایی، خوش بوکننده ها و بسیاری اقلام دیگر را شامل می شود. ردیابی کردن دقیق موادی که در این فهرست قرار دارند، دشوار است و فقط بخش کوچکی از ترکیبات دور ریخته شده در مصارف خانگی و مراکز تجاری کوچک قابل مطالعه است. به علاوه، حجم وسیعی از ترکیبات دارویی و مکمل های رایج، بی مصرف در خانه بیماران تلمبار شده و بیماران نسبت به دور انداختن داروهایی که با مشقت و به قیمت بالا آنها را تهیه کرده اند، رغبتی ندارند.
بر طبق بررسی ها، بیش از نیمی از بیماران برای معدوم کردن داروهای غیرقابل مصرف خود آنها را در سطل زباله می ریزند، یک سوم بیماران آنها را به طور مستقیم در داخل چاه توالت خالی می کنند و در حدود یک درصد از بیماران داروهای غیرقابل مصرف شان را به داروخانه می برند. بنابراین تنظیم برنامه ای سازمان یافته برای تعیین اینکه چه باید بر سر داروهای غیرقابل مصرف بیاید، لازم است.
آسایشگاه سالمندان منبع اصلی داروها و ترکیبات مکمل غیرقابل مصرف هستند. متاسفانه اطلاعاتی درباره میزان داروهای تلف شده در مراکز نگهداری معلولان و مراکز بازتوانی موجود نیست، حال آنکه آمارهای این مراکز را نمی توان نادیده گرفت.
آسیب شناسی جامعه
داروهای غیرقابل مصرف، خطرات زیادی برای جامعه دارند.یکی از واضح ترین این خطرات، احتمال مسمومیت تصادفی با داروست، به طوریکه دومین علت مرگ و میر تصادفی در آمریکاست. خوردن داروهای ضد درد، شایع ترین علت مسمومیت دارویی در بزرگسالان است و پس از مسمومیت با ترکیبات آرایشی و تمیز کننده های خانگی، در مسمومیت های کودکان زیر شش سال، جایگاه سوم را دارد. وجود داروهای بی مصرف در خانه فرصتی را برای استفاده نابجای این داروها از سوی برخی افراد ایجاد می کند.
آسیب شناسی محیط زیست
در سال ۱۹۷۷ میلادی، مجموع ۱۲۶ ماده شناخته شده شیمیایی از سوی انجمن بین المللی آب سالم (CWA) به عنوان آلاینده های اصلی آب اعلام شدند. متاسفانه از سال ۱۹۷۷ تاکنون تنها تغییرات مختصری از سوی آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا در فهرست مذکور ایجاد شده است. آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا، معیارهایی را برای تعریف آب سالم وضع کرده است. بر اساس این معیارها، میزان غلظت ترکیبات شیمیایی خاص که برای انسان یا آبزیان خطری به همراه ندارند، تعیین شده است. هرچند که این معیارها از لحاظ قانونی قابل استناد نیستند، اما می توان از آنها به عنوان استانداردی علمی برای سنجش کیفیت آب استفاده کرد. هرچند که در سه دهه اخیر روی آلاینده های اصلی و آسیب ناشی از این آلاینده ها تمرکز شده است، اما گروه بزرگی از مواد شیمیایی شامل ترکیبات دارویی و آرایشی کمتر در میان آنها مورد توجه قرار دارند.
داروها در محیط زیستبر خلاف بسیاری از دیگر ترکیبات، تعیین و کنترل میزان ترکیبات دارویی که وارد محیط زیست می شوند، بسیار دشوار است. فاضلاب کارخانه ها منبع اصلی این آلودگی هاست. سیستم های تصفیه موجود هم بیشتر برای زدودن فضولات انسانی است و نه مواردی مانند ترکیبات دارویی. بنابراین برخی از ترکیبات دارویی یا آرایشی ناخواسته از سیستم های تصفیه عبور می کنند و وارد آب دریاچه ها، رودخانه ها و نهرها می شوند. راه دیگری که برای ورود مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی به منابع آبی وجود دارد، دفع و انهدام نامناسب و ناکافی داروهای تاریخ مصرف گذشته است.
در مطالعه ای، ۳۰۱ بیمار مورد بررسی قرار گرفتند. بیش از ۳۵ درصد از آنان معتقد بودند که برای دفع داروهای بی مصرف، بهتر است که آنها را در داخل چاه توالت خالی کرد و ۲۱ درصدشان فکر می کردند که باید داروهای غیرضروری را داخل سینک ظرف شویی بریزند.
وجود ترکیبات دارویی و متابولیت های آنان در آب، به عنوان خطری بالقوه مورد توجه محافل علمی است. البته در بیشتر موارد غلظت این ترکیبات دارویی کم بوده، ولی تماس طولانی مدت، حتی در مدت زمان کوتاه می تواند کشنده باشد.
برطبق مطالعات اخیر، تغییر شکل مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی ا
ز سوی سیستم های تصفیه، به نوع فاضلاب، شرایط جوی منطقه و تکنولوژی به کار رفته برای تهویه بستگی دارد. به نظر می رسد روش های سنتی تصفیه آب آشامیدنی برای جداسازی مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی چندان کارآمد نیست. روش هایی مانند اکسیداسیون، کلرزنی، استفاده از کربن فعال شده و فیلترهای چند لایه ای در جداسازی آنتی بیوتیک ها و برخی دیگر از ترکیبات دارویی توانا هستند.
برخی از مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی یافت شده در رودخانه ها و نهرها، برای ارگانیسم های آبزی مضرند و حتی در غلظت های اندک، تولید مثل و رشد آنها را تحت تاثیر قرار می دهند. برای مثال، حتی مقادیر بسیار جزیی استروژن، اثر مونث سازی روی ماهی های نر دارد، یعنی بر توانایی تولیدمثل و تکثیر برخی از گونه های ماهی اثر منفی دارد. به علاوه، داروهایی که روی میزان سروتونین، نوراپی نفرین و دوپامین موثرند، تکثیر صدف ها را متوقف کرده و تکامل ماهی ها و فوک های دریایی را به تاخیر می اندازند. اما خطرآفرین ترین اثر مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی روی محیط زیست، تاثیرگذاری آنها بر زندگی ارگانیسم های آبزی کوچک است. زیرا این جانوران کوچک دوره عمر کوتاهی دارند و چند نسل از آنها تحت تاثیر این ترکیبات دارویی قرار می گیرند.
قوانینی برای دفع داروها
بی شک قوانینی که در حال حاضر در جوامع برای دفع داروها از سوی عموم مردم وجود دارد، ناقص است. در برخی از ایالات آمریکا، دور ریختن داروهای نسخه ای به وسیله خود مردم ممنوع است. برطبق قوانین برخی دیگر از ایالات آمریکا نیز پس گرفتن داروهای بی مصرف خانگی از سوی داروخانه ها ممنوع است. به عبارت دیگر، FDA قانونی در این زمینه وضع نکرده و هر ایالت بر اساس قوانین و صلاحدید خود عمل می کند. در مجموع، این سازمان داروسازان و سایر کارکنان بخش درمان را از بازپس گرفتن داروها از مصرف کنندگان خانگی برحذر داشته است.
ایده هایی برای دفع مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی غیر قابل مصرف وجود دارد. بسیاری از کشورهای جهان هم اکنون امکانات دفع زبانه های پرخطر را دارند و با استفاده از آنها مصرف کنندگان می توانند به راحتی به دفع زباله های خود بپردازند. برخی از این مراکز ممکن است مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی غیر قابل مصرفی را که درباره دفع آنها هیچ اطلاعی ندارند یا شرایط لازم برای دفع بی خطر آنها را دریافت نکرده اند، نپذیرند.
سازمان هایی به وضع مقررات در زمینه دفع ایمن مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی غیرقابل مصرف پرداخته اند. یک پیشنهاد آن است که داروها از بسته بندی شان خارج شده و با زباله های معمول خانگی مانند تفاله قهوه مخلوط شود. FDA توصیه کرده مردم داروهای ناخواسته خاص را که احتمال سوء مصرف آنها بالاست، از طریق چاه توالت دفع نکنند. این مراقبت ها احتمال انحراف در مصرف دارو و سوءاستفاده را کاهش می دهند، ولی هنوز هم خطر آلوده شدن محیط زیست به دنبال ورود مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی وجود دارد.
داروهایی که از سوی FDA روش دفع در چاه توالت برایشان پیشنهاد شده است، عبارت اند از: فنتانیل سیترات، مورفین سولفات، متیل فنیدیت، فنتانیل پوستی، مپریدین، اکسی کدون، ترکیب اکسی کدون و استامینوفن، آتازاناویر سولفات، گاتی فلوکساسین و استاوودین. درباره بقیه مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی، تکنیک های جدیدتری به کار می روند. برنامه دفع برخی از این داروها به گونه ای تنظیم شده است که دارو زیر نظر یک داروساز در درون ظرف محافظت شده ای انداخته شود، به طوری که حتی کارکنان داروخانه هم نتوانند به محتویات ظرف دسترسی یابند. پس از پرشدن ظرف، آن را به جایگاه مطمئنی برای دفع ایمن دارو منتقل می کنند. برنامه هایی از این قبیل، میزان مواد شیمیایی و ترکیبات دارویی وارد شده به آب های دفعی و خاک را کاهش می دهند.
منبع: کانال آب و محیط زیست
پایان پیام/
نظر خود را بنویسید