پزشکان و قانون: آقای دکتر انگیزه و هدف شما از نگارش این کتاب چه بود؟
دکتر دانشور: در ابتدا تشکر می‌کنم از فرصتی که در اختیار من قرار دادید. اجازه دهید ابتدا خلاصه‌ای از وضعیت نظام سلامت در ایران ارائه دهم و سپس به انگیزه‌های خودم در این رابطه اشاره کنم.
نظام سلامت و درمان ایران سال‌هاست که در بحران است. بحران اساسی آن از منظری انتقادی، وارد شدن بازار به نظام درمان، بهداشت و آموزش پزشکی است. سیری که تقریبا پس از پایان جنگ ایران و عراق شروع شد و با خصوصی‌سازی، کالایی‌سازی و پیمان‌کاری و یا برون‌سپاری خود را نشان داده است.
نظام درمانی ایران از سال‌های میانی دهه 1370 و با سیطره انگاره‌های تعدیل و خصوصی‌سازی به دامن خودگردانی نوین بیمارستان‌ها و نظام ارزش‌گذاری نسبی خدمات پزشکی درغلتید. این روش همچون بلایی که بر سر اصل 44 قانون اساسی آمد، حاصل تفسیر دل‌بخواهانه و البته سرمایه‌دارانه اصل 29 قانون اساسی بود. در این اصل که حاصل مبارزات عدالت‌خواهانه مردم ایران بود، به صراحت ذکر شده بود که "...نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و مشارکت مردم خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یکایک افراد کشور تآمین کند".

پزشکان و قانون: کدام بخش این اصل در تضاد با طرح خودگردانی بیمارستان‌ها و ارزش‌گذاری نسبی خدمات است؟
دکتر دانشور: در نظریه‌های سلامت دو کلان نظریه با یکدیگر در حال جدالند. یک نظریه که سلامت را کالایی قابل خرید می‌داند و نظریه دیگر که آن را حقی همگانی و از جنس حقوق پایه‌ای بشر برمی‌شمرد. کاملا معلوم است که طراحان و نویسندگان قانون اساسی ایران در سال 1358 به این نظرگاه واقف بودند و مطلقا نمی‌خواستند که درمان و بهداشت به کالایی قابل خرید و فروش بدل شود. نکته‌ دیگری که بر مترقی بودن بخش‌هایی از این قانون اساسی صحه می‌گذارد، سخن گفتن از تأمین این نیازها برای یکایک افراد کشور است. در این اصل نشانی از اصطلاحاتی چون شهروندان، اتباع، مالیات‌دهندگان و ....نیست. به این معنی که تأمین این نیازها به قوانین تابعیت و شهروندی محدود نشده است و هرکس که در این کشور زندگی می‌کند، باید از این حق همگانی برخوردار باشد.
در این کتاب- که مجموعه‌ای از مقالات، جستارها، ترجمه‌ها و مصاحبه‌هاست- بی آنکه به دوگانه اصلاح طلب-اصولگرا نگاهی داشته باشم، توجه خود را به رسوخ سرمایه و ترکیب آن با قدرت در نظام سلامت ایران معطوف کرده‌ام.

پزشکان و قانون: فصل‌بندی کتاب را با چه رویکردی انجام دادید؟
دکتر دانشور: مطلبی که در بخش اول این کتاب آمده است، به طرح تحول سلامت می‌پردازد که حاصل یک پژوهش نظام‌مند در این باره است. این طرح که بزرگ‌ترین طرح اجتماعی دولت روحانی بود، در این روزها به اصطلاح به گل نشسته است و ناتوانی خود را در مواجهه با مسائل مختلف (ازجمله همه‌گیری کرونا و گسترش بیماری‌های غیرواگیردار نشان داده است). در این بخش تضادهایی که این طرح در بیمارستان و البته جامعه آفریده است مورد بحث قرار می‌گیرد.
در بخش دوم یادداشت‌ها و مصاحبه‌هایی می‌آید که در راستای به کار بستن استدلال انتقادی در نگاه به مسائل سلامت و پزشکی جامعه‌اند. در این فصل چند ترجمه وجود دارد و بقیۀ آن‌ها یادداشت‌ها و یا مصاحبه‌هایی هستند که به مسائل مشخص جامعۀ ما می‌پردازند. از آنجا که همه‌گیری ویروس کووید 19 نیز بحث روز جامعۀ ماست، سه مصاحبۀ جدید در رابطه با آن نیز به این بخش اضافه شده است.
مجموعه یادداشت‌هایی که در بخش سوم این کتاب می‌آید به آسیب‌های اجتماعی و خشونت می‌پردازند. رویکرد نظری استفاده شده در این مقالات چه در ترجمه و چه در یادداشت‌ها، درحقیقت مبنای شناخت بیماری و آسیب به شیوۀ انتقادی است. به معنای دیگر این مقالات به ما یادآوری می‌کنند که تضاد کار و سرمایه اصلی‌ترین گره و تعارض در جامعه است و در صورت حل نشدن و یا فقدان استعلای آن، عوارضش همچون خشونت بین‌فردی و نهادینه شده از جامعه رخت برنخواهد بست.
بخش چهارم به بیماری ایدز اختصاص داده شده است. بیماری ایدز به‌عنوان یک سنجه یا معیار در رابطه با تضادهای جوامع عمل می‌کند. انگ ننگ ناشی از این بیماری، استفادۀ راست‌گرایان از این بیماری برای دیگرسازی و در آخر ناتوانی پزشکی مدرن در مقابلۀ مؤثر با این همه‌گیری جهانی نشان‌دهندۀ شکاف‌ها و تضادهای بسیاری از جوامع ایران و جهان است که باید به آن توجه شود.
بخش پنجم برخلاف بخش‌های پیشین وجهه‌ای سلبی ندارد، بلکه رویکرد اصلی نویسندۀ این یادداشت‌ها برای حل بخشی از مشکلات بهداشت و درمان جامعۀ ایران با کمک گرفتن از تجربۀ پزشک خانواده است. پزشک خانواده به‌عنوان بزرگ‌ترین دستاورد دولت کارگری انگلیس در دهۀ 1950 تأثیرات شگفتی بر سلامت و رفاه مردم انگلیس و سپس شمال اروپا گذاشت. نظام طب ملی درحقیقت تلاش کرده بود که در میان جهانی کالایی شده و سرمایه‌زده، جزیره‌ای از امنیت و آسایش برای فرودستان و بازندگان اجتماعی فراهم کند و طرفه اینکه در این کار تا حدودی موفق شد اما متأسفانه نتوانست در برابر امواج نئولیبرالیسم پایداری کند. حال نویسندۀ این مقالات سعی دارد تا نمونۀ ایرانی نظام طب ملی را به‌عنوان یک جایگزین یا بدیل ارائه دهد.

پزشکان و قانون: آیا مقوله‌ دیگری را هم مدنظر داشتید که در این کتاب فرصت پرداخت به آن را پیدا نکرده باشید؟
دکتر دانشور: در این کتاب از سه بخش اصلی نظام سلامت (ساختار پزشکی، بیمه‌های پایه و مکمل و نظام تولید و توزیع دارو) بیشتر به بخش ساختار پزشکی، روابط پزشک و بیمار و تا حدی نظام تعرفه‌گذاری پرداخته شده است. به نظرم دوستانی که در اقتصاد درمان تخصص دارند، با کمک نظریه‌های معرفی شده در این کتاب می‌توانند نگاه و نظر انتقادی خوبی به بیمه‌ها و به طور کل نظام تامین مالی درمان داشته باشند و به تعدد بیمه‌های پایه و مکمل، نظام فرانشیز و سهم پرداخت از جیب و مساله deduction که به نوعی تنبیه بیماران است، در بیمه‌ها بپردازند.
نظام تولید و توزیع دارو و دیگر محصولات دارویی نیز بحث بسیار مهمی است. اصلا از وضع خیابان‌های تهران و تعدد داروخانه‌ها می‌توان دریافت که نظام دارویی در ایران دچار کژکارکرد است. ماجرای واردات داروی رمدسیور و عدم واردات به موقع واکسنهای ضد ویروس کرونا که به کشته شدن شهروندان بسیاری منجر شده است، یکی از نشانه‌های وجود دست‌های قدرتمند نظام تولید و توزیع دارو و تجهیزات پزشکی است. پرداختن به این بخش‌ها البته نه فقط دانش، بلکه جسارت و شجاعت نیز می‌طلبد.
به طور خاص در ایران پزشکی سنتی یا ایرانی یا نظام طبایع و مشتقات آن نیز باید زیر ذره‌بین گذاشته شود. چگونه این انگاره‌ها تقویت و به نظام دانشگاهی و سازمانی ما وارد شدند؟ چگونه کرسی دانشگاهی و مجوزهای خاص دریافت کردند و اعمال و نظرات گاه فتنه‌آمیز این جماعت در دوران کرونا بی مجازات ماند؟ سوالات معرفت شناسانه‌ای که به شناخت و تبیین بیشتر این نظام درمانی خاص کمک کند باید پرسیده شود و بدون مسامحه و مماشات هم باید باشد....

پزشکان و قانون: به‌عنوان حرف آخر...
دکتر دانشور: به‌طور خلاصه این کتاب فقط یک قدم کوچک از راه هزار فرسنگ است. راهی که به شناخت بیشتر نظام سلامت در ایران و البته شناخت از خودمان نیز منجر می‌شود. راهی که روندگان بسیاری می‌خواهد و البته شفافیت نظام سلامت و به طور کل دستگاه دولت را نیز می‌طلبد... به امید آن روز...